Kiedy drzewa w lesie jeszcze śpią, ale już zaczynają się rozglądać jedym okiem za wiosną i otulone są jedynie ostatnim tchnieniem zimy ( 😉 ) w ściółce zaczyna się już mocno dziać! Cebulki czosnku niedźwiego zaczynają wypuszać pierwsze, ze swoich zazwyczaj trzech ostrych, podobnych do konwalii majowej liści. W krótkim czasie zielone, rozległe łany listków wręcz rozścielą się dywanami u stóp nagich drzew. Wkrótce kiedy cała wegetacja ruszy pełna parą, a na drzewach pojawią się pierwsze młode liscie, te zielone dywany pokryją się nieskończoną ilości białych, gwiazdkowatych, zatkniętych na szczycie łodygi i zebranych luźno w nibybaldach kwiatuszków, w lesie będzie się unosił specyficzny zapach. Każdy kto wybrał się w tym czasie na spacer do lasu lub właśnie na zbiory czosnku niedźwiego wie, że wygląda to obłędnie, ale pachnie średnio – bardziej jak w kuchni niż w ogrodzie 🙂
Dzisiejszy bohater Czosnek Niedźwiedzi ( łac. Allium ursinum) roślina z rodziny Liliowatych (łac. Liliaceae) znany pod różnymi regionalnymi nazwami tj.: cebula czarownic , czosnek cygański czy też dziki czosnek to jadalne zioło o niezwykłej mocy leczniczej.
Surowcem zielarskim jest ziele czosnku (łac. allii ursini herba)oraz liść (łac. alli ursini folium) i pozyskuje się go w większości z natury. W celach fitoterapeutycznych zbiera się liście oraz całe ziele w kwietniu i na początku maja (te przeznaczone do szuszenia w maju). Jeśli ma posłużyć do pobudzania procesów trawiennych powinien być zebrany w kwietniu. Jest jadalny w całości, od kwiatów po cebulki, ale najczęściej sięgamy po liście, a sezon zbioru trwa do czerwca, kiedy liście obumierają. Ważne, aby zbierając czosnek robić to odpowiedzialnie, przede wszystkim upewnić się, że nie mylimy lancetowatych liści czosnku z konwalią majową albo z zimowitem jesiennym, ale z tej dwójki tylko czosnek będzie miał bardzo wyrazisty charakterystyczny zapach. Pamiętajmy też o tym, żeby najlepiej podczas zbiorów z każdej rośliny ucinać jeden- najwyżej dwa listki. Jeśli odetniemy wszystkie cebulka nie zostanie odżywiona i zwyczajnie nie przetrwa do kolejnego sezonu. Najlepiej użytkować go w stanie surowym, gdyż suszony traci wiele substancji czynnych.
Podobnie jak inne rośliny z rodziny Allium (w tym najlepiej nam znany tradycyjny czosnek pospolity) czosnek niedźwiedzi jest pełen korzystnych związków, takich jak: siarczki, wielosiarczki allilowe, wielosiarczki dwiwinylowe, markeptan, bardzo dużo minerałów ( żelazo, mangan, selen, magnez) raz witamin (zwłaszcza witaminy C i A -tradycyjnie wykorzystywany był leczniczo jako ziele przeciwszkorbutowe), flawonoidy i karotenoidy. Czosnek niedźwiedzi poprawia trawienie, wspiera usuwanie toksyn i zapobiega chorobom układu sercowo-naczyniowego. Stosować go można przy dolegliwościach układu oddechowego, przy przeziębieniach, a zewnętrznie do leczenia ran, przewlekłych chorób skóry i do łagodzenia bóli reumatycznych. Przypisuje mu się silne działanie obniżające ciśnienie krwi, korzystne działanie na serce, zapobieganie nowotworom złośliwym, miażdżycy, pobudzanie wydzielania soku żołądkowego i żółci. Jego silne działanie bakteriobójcze szczególnie przydatne ma być przy leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, przy tym dodatkowo oprócz zabijania bakterii czosnek pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach. Skuteczny jest także w leczeniu zakażeniu rzęsistkiem. Liście zawierają adenozynę, która odgrywa kluczową rolę w regulacji wysokiego ciśnienia krwi i tachykardii. Badania in vitro potwierdzają także działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze alkoholowych ekstraktów czosnku niedźwiedziego. Ograniczają one wzrost takich bakterii jak: Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Salmonella enteritidis, i grzybów: Cladosporium sp., Aspergillus niger, Rhizopus nigricans, Geotrichum candidum, Penicillium expansum, Candida lipolytica, Mycoderma, Saccharomycopsis fibuligera. Ekstrakty wodne wykazywały takie działanie w mniejszym stopniu. Za działanie antygrzybiczne odpowiadać ma głównie, choć nie wyłącznie, allicyna. Wyciągi z ziela działają wykrztuśnie, moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, odkażająco, przeciwmiażdżycowo, odtruwająco; obniżają ciśnienie krwi, regulują przemianę materii i ogólnie wzmacniają.
Podobnie jak inne rośliny z rodziny allium (w tym najlepiej nam znany tradycyjny czosnek pospolity) czosnek niedźwiedzi jest pełen korzystnych dla nas związków, takich jak: siarczki, wielosiarczki allilowe, wielosiarczki dwiwinylowe, markeptan, bardzo dużo minerałów ( żelazo, mangan, selen, magnez) raz witamin (zwłaszcza witaminy C i A -tradycyjnie wykorzystywany był leczniczo jako ziele przeciwszkorbutowe), flawonoidy i karotenoidy. Czosnek niedźwiedzi poprawia trawienie, wspiera usuwanie toksyn i zapobiega chorobom układu sercowo-naczyniowego. Stosować go można przy dolegliwościach układu oddechowego, przy przeziębieniach, a zewnętrznie do leczenia ran, przewlekłych chorób skóry i do łagodzenia bóli reumatycznych. Przypisuje mu się silne działanie obniżające ciśnienie krwi, korzystne działanie na serce, zapobieganie nowotworom złośliwym, miażdżycy, pobudzanie wydzielania soku żołądkowego i żółci. Jego silne działanie bakteriobójcze szczególnie przydatne ma być przy leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, przy tym dodatkowo oprócz zabijania bakterii czosnek pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach. Skuteczny jest także w leczeniu zakażeniu rzęsistkiem. Liście zawierają adenozynę, która odgrywa kluczową rolę w regulacji wysokiego ciśnienia krwi i tachykardii. Badania in vitro potwierdzają także działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe alkoholowych ekstraktów czosnku niedźwiedziego. Ograniczają one wzrost takich bakterii jak: Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Salmonella enteritidis, i grzybów: Cladosporium sp., Aspergillus niger, Rhizopus nigricans, Geotrichum candidum, Penicillium expansum, Candida lipolytica, Mycoderma, Saccharomycopsis fibuligera. Ekstrakty wodne wykazywały takie działanie w mniejszym stopniu. Za działanie antygrzybiczne odpowiadać ma głównie, choć nie wyłącznie, allicyna. Wyciągi z ziela działają wykrztuśnie, moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, odkażająco, przeciwmiażdżycowo, odtruwająco; obniżają ciśnienie krwi, regulują przemianę materii i ogólnie wzmacniają.
Wskazaniem do stosowania wyciągów lub świeżego czosnku niedźwiedziego są : rekonwalescencja, osłabienie, nieżyty układu oddechowego, kaszel, stany zapalne przewodu pokarmowego, niedostateczne wydzielanie żółci, choroby zakaźne i skórne, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie, miażdżyca, przeziębienie, skąpomocz, stany zapalne układu moczowego, zaburzenia trawienia, nadmiar cholesterolu, tachykardia. Wykazano w badniach, że ekstrakty z liści dzikiego czosnku hamują wzrost różnych rodzajów raka, w tym raka piersi, płuc i okrężnicy. Pod tym względem jest bardziej korzystny niż zwykły czosnek.
Nalewka z czosnku niedźwiedziego (Tinctura Allii ursini)
Pół szklanki ziela zalać 400 ml 40% alkoholu i macerować przez 2 tygodnie. Po 14 dniach przefiltrować i przelać do butelczek. Profilaktycznie stosować 1-2 łyżeczki nalewki 2-3 razy dziennie. Nalewka można smarować chorobowe zmiany skórne tj. opryszka, wypryski bakteryjne czy ropnie.
Napar z liści czosnku niedźwiedziego
1 łyżkę suszonego czosnku zalać 200ml wrzątku (niektórzy zalewaja mlekiem i słodzą miodem) pić 3-4 razy dziennie, dzieci połowę tej ilości.
Zastosowania kulinarne:
Z liści dzikiego czosnku możemy ugotowac zupę, zrobić sos w stylu pesto, przyprawić twarogi oraz sery. Ja jestem fanką smaku białych, niewędzonych oscypków z czosnkiem niedźwiedzim (mniaaam!). Liście można również zjeść na surowo, jak sałatę. Można je również drobno posiekać i dodać do puree ziemniaczanego tak, jak szczypiorek czy koperek. Czosnek niedźwiedzi działa najlepiej, gdy jest dodawany pod koniec procesu gotowania lub używany na surowo. Kwiaty jak pisałam wyżej są jadalne i można je wykorzystać do dekoracji sałatek i surówek.
Smacznego i na zdrowie!
Pamiętajmy przy okazji, że:
„Zbiór ręczny czosnku niedźwiedziego z licznych populacji, wyłącznie na obszarze województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Należy zostawić nie mniej niż 75% populacji. Nie należy uszkadzać części podziemnych.” (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, Dz.U. 2014 poz. 1409).